Antik Dönem Eski Yunanistan

Yunanlılar kendilerini «sitelerde yaşayan insanlar» olarak betimlerler ve Aristoteles, insanı «politik bir hayvan» olarak tanımlayarak bir tarihi özelliği genelleştirir. Site veya polis, aslında çok özel bir devlet biçimidir. Site, her şeyden önce onu oluşturan yurttaşların topluluğudur, kültlerle birbirine kenetlenmiş, kendine özgü yasalarla yönetilen ve topraklarında (Sparta 8 400 km Atina 2 650 km Korintos 880 km ve bazen daha az) egemen bir topluluktur. Tarım alanlarıyla (hora) şehir merkezleri (astı) arasında sıkı bağlar söz konusudur.

Bu arada, Tesalya ve Makedonya gibi Kuzey bölgelerinde, Batı’daki (Lokris, Etolia, Akarnania) ve Peloponnesos’taki dağlarda çok eski ekonomi ve toplum biçimleri uzun süre dayanır. Ama etno-devletin (feodal yapıya çok yakın olan bu topluluk biçimine bu ad verilmiştir) tarihte, Helenistik çağdan önce önemli bir rolü olmamıştır ve V. yy’da yaşayan «ekmek yiyen» Yunanlılar, «palamut yiyen» bu halkları yarı barbar kabul etmişlerdir.

En eski polis, ortak bir kaleden yararlanabilecek biçimde bir birlerine yakın köyler topluluğunun birleşmesinden (sinokismos) doğar. Topluluğun yapılanma süreci içine din olgusu girer: 900-800 arasında Yunanistan’ın gelecekteki büyük din merkezlerine bağış ve armağanlar yağmaya başlar: Samos, Perahora, Argos (Hera’ya adanmış), Eğriboz’da Eretria, Etolia’da Termon, Delos, Delfoi (Apollon’a adanmış), ayrıca Olimpos ve Dodone (Zeus’a adanmış) en eski ibadet yerleridir. Bu ortak kültlerin gelişmesini topluluk düşüncesinin geliştiğine en iyi kanıtıdır.

Yunan geleneğinde sitelerin normal işlerliğinin başlangıcı olarak ilk Olimpiyat Oyunları’nın tarihi (776) verilir. Ne kadar ilkel olurlarsa olsunlar, çekirdek olarak site işlevlerini içlerinde barındıran bu devletler, VIII. yy’ın ilk yarısında örgütlenmiştir.

Aynı dönemde, Yunanlıların Fenikelilerden öğrendikleri alfabe yazısı, sitedeki “bellek işlevleri”ni kökten değiştirir. Yazı devletin oluşumuyla birlikte giderek bu oluşumu kolaylaştırır, kurumların gelişmesini sağlar. Elimizdeki en eski buyruk metinlerinden biri (VII. yy’dan kalma) Girit’te Dreros’ta bulunmuştur; bu metinde daha o tarihte «site karar verdi» ibaresi yer almaktadır. Tarihin daha da belirgin kıldığı, çeşitli durumların ötesinde Yunan sitesi, başlangıçtan itibaren kendine özgü özelliklere sahiptir: siyaset faktörünün önemi, yurttaşlar arasında sorumluluğun paylaşılması, devletin yasama ve yürütme mercilerinde az çok eşit konum, yani sitenin görev ve onur mevkilerine geçişte eşitlik.

Axis 2000